Wykład 1 - 17.02.2015

Dr Zofia Maleszyk
Konsultacje:
- wtorek 1500-1700
- środa 1630-1830 p. 27
*Każda nieobecność do usprawiedliwienia (od razu po powrocie).

Forma zaliczenia:
WY – Końcowe zaliczenie pisemne, udział w zajęciach;
CA – Końcowe zaliczenie pisemne, udział w zajęciach;
Śródsemestralne zaliczenia pisemne.

Tematyka:
a) Wykłady:
⋄ Koncepcja kształcenia językowego w klasach I-III.
⋄ Prawidłowości rozwoju językowego dziecka .
⋄ Teorie rozwoju mowy.
⋄ Kompetencja komunikacyjna.
⋄ Metody kształcenia sprawności językowej.
⋄ Gramatyka jako dział edukacji polonistycznej – wybrane zagadnienia.
b) Ćwiczenia:
⋄ Charakterystyka systemu fonetycznego języka polskiego.
⋄ Upodobnienia głoskowe wewnątrzwyrazowe i międzywyrazowe.
⋄ Ćwiczenia w analizie i syntezie słuchowej i wzrokowej – przygotowanie do nauki czytania i pisania.
⋄ Zabawa jako forma wspierania rozwoju językowego dziecka.
⋄ Wybrane zagadnienia z zakresu słowotwórstwa polskiego.
⋄ Ćwiczenia syntaktyczne- typy wypowiedzeń, funkcje wyrazów w zdaniu.

Literatura:
⋄ S. Grabias, „Język w zachowaniach społecznych”, Lublin, 2003.
⋄ I. Kurcz, „Psychologia języka i komunikacji”, Warszawa 2005.
⋄ R. Pawłowska, „Siatka podstawowych pojęć kształcenia językowego w szkole”, Katowice 2002.
⋄ G.H. Shugar, M. Smoczyńska (red.), „Badania nad rozwojem języka dziecka”, Warszawa 1980.
⋄ B. Rocławski, „Poradnik fonetyczny dla nauczycieli”, Warszawa 1981.
⋄ B. Rocławski, „Słuch fonemowy i fonematyczny. Teoria i praktyka”, Gdańsk 1991.
⋄ L. Smółka, „Kompetencja komunikacyjna dzieci sześcio-siedmioletnich”, Kraków 2004.
⋄ D. Ostaszewska, J. Tambor, „Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego”, Warszawa 2010.
⋄ E. Polański, T. Nowak, „Najnowszy podręcznik gramatyki języka polskiego”, Kraków 2011.

wykład 1
Kształcenie językowe dzieci w wieku wczesnoszkolnym powinno służyć poznaniu możliwości operowania językiem i opanowaniu umiejętności sprawnego posługiwania się nim w procesie porozumiewania się z otoczeniem dla osiągnięcia określonego celu.
Kształcenie językowe dotyczy zarówno wiadomości teoretycznych o języku i jego użyciu, jak i umiejętności posługiwania się językiem w praktyce.
Jego zasadniczym celem jest kształcenie kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej.
Kompetencja językowa (termin wprowadzony przez N. Chomsky'ego) to umiejętność rozumienia i tworzenia poprawnych gramatycznie form na podstawie posiadanej wiedzy o języku. Znajomość systemu języka.
Kompetencja językowa(termin wprowadzony przez N. Chomsky'ego) to umiejętność rozumienia i tworzenia poprawnych gramatycznie form na podstawie posiadanej wiedzy o języku. Znajomość systemu języka.
Kompetencja komunikacyjna (Dell Hymes 1972 r.) — oznacza idealną wiedzę użytkowników danego języka dotyczącą reguł posługiwania się nim jak też umiejętność stosowania ich odpowiednio do sytuacji i roli społecznej.
Kompetencja komunikacyjna jest
zdolnością używania przez człowieka
wszystkich dostępnych mu jako
członkowi danej wspólnoty społeczno-
kulturowej systemów semiotycznych
tzn.
jest to zdolność   spostrzegania
i kategoryzowania sytuacji społecznej
oraz dostosowania do niej
sposobów mówienia.

Kompetencja komunikacyjna pozwala użytkownikowi języka uświadomić sobie funkcję, jaką spełniają elementy języka użyte w danym akcie komunikacji językowej. (teoria R. Jakobsona)
Według tej teorii  w porozumiewaniu się językiem istotną rolę odgrywają następujące czynniki :
                         Kontekst
                         komunikat
Nadawaca …………………………… odbiorca
                         Kontakt
                            Kod



Z takiego schematu językowego porozumiewania się wynikają odpowiednie funkcje języka:
                                    Komunikatywna
                                    Poetycka
Emotywna……………………………………………… konatywna
                                        Fatyczna
                                       Metajęzykowa

Funkcje te odzwierciedlone są w różnych konstrukcjach i operacjach językowych i wpływają na strukturę wypowiedzi
Istotne jest uświadomienie uczniom możliwości jakie daje język w dokonywaniu różnych operacji, pozwalających osiągnąć określone cele w akcie porozumiewania się ludzi.
R. Pawłowska określa sprawność językową jako „swobodne i naturalne zachowanie się językowe w odpowiednie do sytuacji mówienia oraz zamierzonej funkcji wypowiedzi lub celu odbioru.
S.Grabias wyjaśniając problem sprawności językowej stwierdza że postać każdej wypowiedzi językowej zależy od tego, kto mówi, do kogo , w jakiej sytuacji i w jakim celu. Na tej podstawie wyróżnia językową sprawność : systemową, sytuacyjną, społeczną, pragmatyczną
Systemowa- umiejętność budowania zdań gramatycznie poprawnych w danym systemie języka (kto mówi?)
Społeczna- umiejętność uwzględnienia w budowaniu wypowiedzi układu ról społecznych rozmówców (nadawcy i odbiorcy) Ich rangi i roli społecznej poprzez dobór odpowiednich środków językowych (do kogo?)
Sytuacyjna-umiejętność uwzględniania sytuacji w budowaniu wypowiedzi tzw. Dobór środków językowych w zależności od tematu, miejsca, sposobu realizacji (w jakiej sytuacji?)
Pragmatyczna- umiejętność osiąg niania celu założonego przez nadawcę wypowiedzi, Chęć osiągania pewnych emocji, przekazania przeżyć polegających na umiejętnościach:
• Informowania o pewnym stanie rzeczywistości
• Przekazywania sadów o stosunku nadawcy do rzeczywistości
• Nakłaniania odbiorcy (lub samego siebie) do podjęcia i wykonania czynności.
W życiu człowieka najpierw rozwija się komunikacyjna sprawność pragramtyczna, potem system językowy, który kształtuje się  w dialogu i ograniczonej liczbie sytuacji.

wykład 3 28.04.2015
Tworzenie dziecku ustrukturowanych warunkow do uczenia sie jezyka odbywa sie poprzez:
-mowienie do dziecka językiem opiekunek,
-dostarczanie rozszerzen (powtarzanie niepoprawnej wypowiedzi  dziecka  w formie poprawnej lub bardziej kompletnej),
-przetworzeń (powtarzanie wypowiedzi dziecka z zastosowaniem innej struktury),
-pytan wyjaniaśniająych (sygnalizujących, ze nie do końca  jasna jest intencja wypowiedzi dziecka i dziecko powinno jeszcze raz powtórzyć )
-pytań podtrzymujących uzywanie mowy i kontakt („co?", „gdzie?", „kto?"), dostarczajqc dziecku okazji do mowienia, ale też stuchania (wymienne role mówcy-stuchacza),
-komentowanie aktywności dziecka typu „tu i teraz".
Rodzinne skrypty mogq obejmować np. wspolne ogladanie ksiązeczek , gry w nazywanie (typu: pokaż oczko, pokaż nosek), spiewanie piosenek, wyliczanki itp. Skrypt pozwala  się dziecku specyficznych elementów języka w ścisle określonym kontekście.
Zdaniem J.S. Brunera, poczatki mowy dziecka maja wyrazny  charakter e g z o f o r y c z ny (wskazujacy na zewnatrz, tj. poza tekst komunikatu), obserwuje się  duzą  zależnosc  od kontekstu, w którym zachodzi komunikowanie.
 W toku rozwoju mowa  coraz bardziej uwalnia  się od kontekstu i staje coraz bardziej anaforyczna (wskazujaca wstecz tj. na wczesnlejszą  wypowiedz w obrębie tekstu) wrazliwa   na same reguły jezykowe .

Dziecko opanowuje kolejne elementy jqzyka, a reakcje wyuczone wczesniej uczy się  stosowac w inny sposob.
Wszystkie to dzialania sprzyjają  budowaniu rusztowania w uczeniu się  języka.

Społeczny model rozwoju językowego R.H Schaffera ( interakcyjny )
W modelu Schaffera wazne pojęcia to: -ogólny  poziom społecznej stymulacji,
- wkład otoczenia doSwiadczany w interakcji z opiekunami,
- wspierające  srodowisko,
- wrazliwy dorosły,
Szczególne  znaczenie dla jezykowego rozwoju dziecka mają spotkania/kontakty w diadzie, ktore Schaffer nazywa Epizodami Wspolnego Zaangażowania (EWZ).
To bieżace sytuacje interpersonalne , w których dziecko uczestniczy ,stanowią dla niego swoiste spotkanie z językiem , są okazją do wypróbowania swoich umiejętności językowych ,są to też sytuacje , w których dziecko otrzymuje wsparcie, które aktywnie wykorzystuje.
Zdaniem Schaffera układ diady i wrażliwy dorosły stanowią konieczne warunki dla rozwoju języka dziecka i osiągniecia przez niego kompetencji językowej i komunikacyjnej.
Schaffer zwraca uwagę, ze wazna jest nie tylko wielkość, ale rowniez rodzaj napływającej do dziecka informacji.Szczególnie wazny jest styl mowy kierowanej do dziecka.
Schaffer wskazuje na dwa zasadnicze style interakcji;kontrolujący i stymulający
Styl kontrolujący  — charakteryzuje sib kontrolą zachowan fizycznych dziecka, odznacza siq częstym uzywaniem przez matkę  nakazow, majacych na celu kierowanie uwagą  dziecka oraz występowaniem monologow,
Zachowania  związane ze stylem kontrolującym hamują językowy  rozwoj dziecka.
Styl stymulujący- chcarakteryzuje się wyrazną tendencją  do wciągania dziecka w konwersację. Polega za zadawnaiu pytań otwartych , szybkim zmienianiu rół w czasie rozmowy.
Zachowania zachęcające do konwersacji  stymulują  rozwój językowy dziecka.
Matki stosują  oba style,ale  z reguly jeden z nich jest dominujacy.

Dostarczanie dzieciom wsparcia w uczeniu się  i rozwiazywaniu problemów, dostosowywanie propozycji edukacyjnych uwzględniajacych możliwosci , potrzeby rozwojowe i spoleczne funkcjonowanie, stymulowanie do samodzielności w mysleniu i dzialaniu — to "budowanie rusztowania"
Podobny wpływ na rozwój języka dziecka moze miec styl interakcji ( w diadzie) preferowany przez nauczyciela w okresie wczesnej edukacji.
Poza diadami istotną rolę odgrywają interakcje w grupie, gdyz to w tych sytuacjach znacznie łatwiej  rozwijają się pewne umiejętnosci językowe .Nauczyciel powinien poszerzac wzajemne oddzialywania kształcace o kontakty z rówiesnikami o większych lub odmiennych zdolnościach.

Stadia rozwoju mowy ;
Badania nad rozwojem języka dziecka wskazują na jego uniwersalny charakter .
Oznacza to , ze niezaleznie od języka, jakim posluguje się dziecko mozna wyróznic pewne charakterystyczne etapy.
Ida Kurcz wyodrębnia cztery głowne fazy majace swoje odniesienie w innych periodyzacjach rozwoju mowy (np. Szuman, Przetacznik-Gierowska, Kaczmarek, Lenneberg, Turner i Helms).
• Faza przedjzykowa (okres przedsłowny)
. • Faza wypowiedzi jednowyrazowych (holofraza).
• Faza wypowiedzi dwuwyrazowych (wczesne zdania — pierwsze kombinacje słowne).
• Faza opanowania podstaw języka.
1. Faza przedjęzykowa — dotyczy pierwszego roku zycia dziecka. Charakterystyczne dla tego okresu sq rozne formy wokalizacji, wSród ktorych wyróznic należy: - krzyk w roznych odmianach (kwilenie , płacz, pomrukiwanie, chrzakanie, kapryszenie, wrzask),
- glużenie (gruchanie) — pojawiające się pomię dzy 2. a 3. miesiącem życia. Jest to rodzaj wokalizacji, ktory sklada siq z samogłosek i spolgłosek. Odgłosy te  mają charakter dzwiekow odruchowych, wytwarzanych na zasadzie samonaśladownictwa (poza gruchaniem, są to dzwięki odbierane jako: gulgotanie, miauczenie). Sq to reakkje wrodzone, występujące u wszystkich dzieci (nawet głuchych).
- gaworzenie (około 6 m-ca zycia) — wokalizacje  polegajace na wydawaniu dzwiekó  zlozonych  z samogłosek i spółglosek typu: pa, ba, ma, ta, la i wielokrotnym ich powtarzaniu, tzw. echolalia. Badania Iingwistyczne ujawniły, ze  niemowleta z roznych (roznojęzycznych) środowisk gaworza w podobny sposób. Gaworzenie jest pewna forma cwiczenia w wymawianiu dzwiękow artykułowanych i dlatego posiada ono istotne znaczenie dla dalszego rozwoju mowy.
Pod koniec 1 roku zycia dziecka zaczyna się laczenie roznych dzwiękow. Tę ostatniąfazęgaworzenia charakteryzuje pojawienie się pewnych podstawowych cech mowy , następuje "ujęzykowienie gaworzenia" .Wyraza się to m.in. w zmiennej intonacji charakteryzujaceh mowę dorosłych.
Zwolennicy teorii ciąglosci rozwoju werbalnego mówią o zjawisku dryfowania  ,grawitowania ,gaworzenia w kierunku tego języka, który dziecko słyszy i którym wkrótce będzie mówic.
Wiele z dzwięków tworzonych w koncowym  okresie gaworzenia  stanie się podstawą tworzenia pierwszych wyrazów.
Gaworznie jest bardzo wazne dla rozwoju językowego dziecka. Jest cwiczeniem aparatu głosowego,treningiem słuchu ,zwłaszcza słuchu mownego (fonematycznego) , który rozwija się w trzecim kwartale pierwszego roku zycia  i doskonali w okresie wczesnego i sredniego dziecinstwa.
Ten typ słuchu odgrywa zasadniczą rolę w opanowaniu umiejętnosci czytania i pisania.
2.Faza wypowiedzi jednowyrazowych-holofaza
Pojawienie się pierwszego słowa ma miejsce na ogoło miedzy 12 a 18 ( 10-20) mięsiacem zycia.
SĄ to głownie nazwy osob-mama, tata, wyrazy deiktyczne(wskazujące) -to , tu, znaki częci posiadania czegoś- daj, sprzeciwu-nie,
Wypowiedzi te mają charakter intencjonalny ,ich interpretacji semantycznej dokonuje otoczenie.
Wypowiedzi jednowyrazowe mają w tym okresie podwójne znaczenie;
-referencjalne-polega na odnoszeniu słowa do oznaczanego nim przedmiotu (związek słowa z desygnatem)
-kombinatoryczne-polega na łączeniu słówa z kontekstem sytuacyjnym .Slowo w róznych sytuacjach i w zaleznosci od subiektywnej postawy nabiera sensu zdania(mama-to jest moja mama.Mamo przytul mnie)
W tych wypowiedziach jeden składnik wyrażony jest w formie słownej, drugiego zas stuchacz domyśla się  na podstawie okreslonych wskaznikow  sytuacyjnych (pozycji ciała  dziecka, mimiki, gestow, intonacji).
Język  zaczyna pełnić  funkcję komunikacyjnq.
Charakterystyczne dla tego stadium sa znaczne dysproporcje miedzy tym, co jest rozumiane, a tym, co wypowiadane. Dziecko rozumie znacznie wiecej, niz jest w stanie wypowiedziec. Przecietne dziecko w wieku 18. miesiecy umie powiedzieć około 50 słow, rozumie około 100 (Lenneberg).
W drugim roku zycia dzieci odkrywają,ze  kazda  rzecz ma swoją nazwę. To wazny moment w rozwoju poznawczym dziecka.Zaczyna ono sobie uSwiadamiać, ze słowa sa symbolami oznaczajacymi otaczajace nas rzeczy. Jest to moment, w ktorym (zdaniem L.S. Wygotskiego) linie rozwoju myślenia i mowy, dotychczas oddzielne, zaczynają sie krzyzowac,, a nawet pokrywać, dając poczqtek nowym formom  zachowania się. Myślenie stopniowo werbalizuje się, owo intelektualizuje.
W tej fazie obserwuje sib zjawisko eksplozji nazywania - etykietowanie wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku dziecka.
Hipergeneralizacje— uzywanie przez dziecko poznanych etykiet wobec nazw, ktbrych jeszcze nie zna.
Hipogeneralizacje— zbyt wąskie  stosowanie etykiet.
3. Faza wypowiedzi dwuwyrazowych — wczesne zdania - rozpoczyna sib pod koniec 2. roku zycia, od momentu, kiedy dziecko próbuje łaczyc izolowane słowa w sekwencje pojedynczych wypowiedzi i zaczyna kształtowaC się  system składniowy języka dziecka. Strukturę zdaniową tworza tzw. wyrazy osiowe (funkcyjne) i otwarta klasa slow(treSciowych) (daj +....kotek).
Charakterystyczna dla tej fazy jest mowa telegraficzna. To sposob mowienia polegajqcy na pomijaniu przyimkow, spójników i innych wyrazow pomocniczych ,nieuzywaniu form  fleksyjnych wyrazow. Zrozumienie intencji wypowiedzi dziecka (żądanie, pragnienie, posiadanie, pytanie, okreslenie, opis) nadal wymagaja interpetacji wzbogacającej otoczenia.
4. Stadium opanowania podstaw języka rozpoczyna się około 3. r.z. Progresja w zakresie: składni (dodawanie przydawek, okolicznikow), semantyki (rozumienia znaczenia słow, wzrasta słownik dziecka), pragmatyki (uzywania języka w sytuacjach społecznych), doskonali się  percepcja mowy.
Hiperregulacja — wynik obserwacji mowy dorosłych i wychwytywania w niej reguł jzykowych, proby mowienia zgodnie z nimi - generalizowanie przyswojonych zasad i stosowanie przyswojonych form fleksyjnych do wszystkich rzeczowników (człowiek — człowieki).
Dziecko w tej fazie używa pytan , stosuje dialog,spiewną intonację,  „bawi sic jezykiem". Język staje sie narzedziem  eksperymentowania. Dziecko  przejawia 3 rodzaje aktywnosci wobec języka-
-uzywanie ( do czego słuzy)
-tworzenie( co mozna z nim zrobic?)
-poznawanie( jak jest zbudowany,dlaczego mozna i nalezy się nim poslugiwać w ten czy inny sposób ? [ A.Brzezinska]
Uważa się, ze czteroletnie dziecko ma opanowane podstawy języka (odchylenia dotyczą raczej stylu niz gramatyki).
Pełną kompetencję językową  i komunikacyjną osiaga dziecko dopiero w wieku szkolnym.
Czynnikom szkolnym przypada znacząca rola w procesie edukacji językowej dziecka.

wykład 4 12.05.2015
Język pisany ( rozwój mowy pisanej)
Język pisany jest ściśle związany z takimi pojęciami, jak tekst i dyskurs.
Mowa pisana jest ujmowana jako:
- odmiana dyskursu,-
- rodzaj komunikacji społecznej między nadawcą i odbiorcą,
-a także rodzaj zadania społecznego.
Dyskurs to rodzaj działania językowego, które moze mieć formę mówioną i pisaną. Inaczej, dyskurs to mowa używana w interakcji społecznej. Zatem mowa pisana to konkretny akt działania językowego o charakterze komunikacyjnym, a więc dyskursu z wykorzystaniem abstrakcyjnych reguł posługiwania się językiem. Mowa pisana to wyższa funkcja psychiczna.
Tekst pisany jest rozumiany jako efekt dyskursu, a więc konkretny wytwór użycia mowy pisanej.
Pisanie to rodzaj dziafania językowego, którym dzieci zaczynają się interesować jeszcze przed opanowaniem tej umiejętności. Pisanie, jak czytanie, stanowi wtórną w stosunku do mowy ustnej formę porozumiewania się. Mowa rozwija się w środowisku naturalnym dziecka —w rodzinie, wsrod rodzeństwa i kolegów. Odbywa się to w sposób spontaniczny i często nieuświadamiany. Natomiast język pisany to „nowy język dziecka" (A. Brzezmska), który jest w sposób systematyczny rozwijany w sformalizowanym środowisku, jakim jest szkoła. Myślenie dzieci o pisaniu i eksperymentowanie z pisaniem rozpoczyna się już w wieku przedszkolnym
Opanowanie umięjetności pisania to jedno z bardziej znaczących osiągniec rozwojowych dziecka. Stanowi ono bazę dla rozwoju wielu funkcji czlowieka.Gdy dziecko zaczyna opanowywać tę umiejętność, rozwój jego mowy ustnej jest juz bardzo zaawansowany .Poziom umiejętności pisania 6-latka jest porównywalny z poziomem mówienia 3 latka.Przez kilka lat te umiejętności rozwijają się nierownomiernie.Dopiero około 10 , 11 roku życia poziom rozwoju pisania zaczyna dorownywać poziomowi rozwoju umiejętności mówienia.

Stanowiska rozwoju umiejętności pisania:
Pierwsze— akcentuje istnienie określonych stadiów rozwoju pozwalających opisać proces kształtowania tej umiejętności,
Drugie— zwraca uwagę na fakt, że rozwój pisania ma charakter spontaniczny i indywidualny. Nie można wskazac uniwersalnych etapów, które dotyczyłyby każdego dziecka.

Rozwój mowy pisanej-kocepcja L.S Wygotskiego
Mowa jest narzędziem kulturowym, które jest dziecku przekazywane i wpływa na rozwój wyższych funkcji psychicznych. Mowa pisana jako wyższa funkcja psychiczna powstaje w efekcie uwewnętrznienia (interioryzacji). Rozwój mowy pisanej jest możliwy tylko wtedy, gdy dziecko osiągnie pewien poziom myślenia abstrakcyjnego. Mowa pisana nie ma materialnego odpowiednika w postaci dźwięku, tak jak mowa ustna. Operuje wyobrażeniami słów, jest to mowa, która realizuje się w myśli. Stanowi odrębną jakość rozwojową w języku dziecka.
Cechy mowy pisanej jako wyższej funkcji psychicznej:
- wiąze się scisle z wysokim stopniem abstakcji (symbolizacja drugiego stopnia - symbolizacja znaków dźwiękowych);
- wymaga rozwoju nowej funkcji, która pojawia się u dzieci w okresie szkolnym - dowolności;
-wiąże się ona z uświadamianiem sobie istoty mowy m.in. Poprzez rozdzielenie jej na poszczególne dźwięki w procesie analizy i odtwarzanie jej w dowolny sposób w postaci znaków pisma.
Konieczne jest też świadome odtwarzanie takich struktur wypowiedzi jak frazeologiczna, składniowa i semantyczna.
Rozwój mowy pisanej jest uwarunkowany dobrym opanowaniem mowy ustnej, jak również powstaniem mowy wewnętrznej. Mowa pisana jest bardzo waznym narzędziem uświadamiania sobie własnych myśli oraz podejmowanych działań. Dziecko może je kontrolować i w dowolny sposób wykorzystywać. Myślenie jest scislej związane z mową pisaną niż ustną.
Stadia rozwoju mowy uwzględniające zmiany rozwojowe w strukturze mowy pisanej w koncepcji Wygotskiego:
-Stadium naturalne - (1-3 r.z.) - znaki graficzne stanowią element synkretycznej struktury wielu bodźców, które docierają do dziecka ze srodowiska, dziecko na tym poziomie wydobywa z siebie bardzo podobne dzwięki w różnych sytuacjach, rozpoznaje znaki graficzne, ale nie jest zdolne do wskazania ich prawdziwego znaczenia;
-Stadium „naiwne"— (3-7) dziecko wykorzystuje podstawowe doświadczenia związane z posługiwaniem się mową, słowa ujmuje jako właściwości przedmiotów, do których się odnoszą i wie, że przedmioty mają pisane nazwy; nie rozumie jednak zależności słowo mówione— słowo pisane, słowa rozpoznaje na podstawie zewnętrznego wyglądu, bez świadomości istnienia graficznej reprezentacji;
-Stadium zewnętrzne - (7-9) dziecko przechodzi na wyzszy poziom w zakresie umiejętności czytania i pisania, poznaje Istotę relacji język mówiony - język pisany; wewnętrzne operacje (analiza, konstrukcja i rozpoznawanie znaków graficznych) są zapoSredniczone w zewnętrznych znakach; język pisany jest traktowany jako reprezentacja mowy ustnej; dziecko potrafi w tym stadium przeczytaC na glos tekst pisany i zapisai mówiony;
Stadium wewnętrzne — (około 10r.Z.) następuje uwewnętrznienie zasad służących konstruowaniu i dekodowaniu znaczeń pisemnych wypowiedzi, dokonywane są operacje intelektualne na symbolach i dźwiękach, rozwija się wyobrażenie odbiorcy wypowiedzi pisemnej i motywacja do pisania jako formy komunikowania się z innymi; Mowa pisana staje się funkcja wpływającą na organizację procesów psychicznych.
Wygotski podkreśla, ze znaki mowy pisanej i ich użycie dziecko przyswaja sobie świadomie w odróżnieniu od nieświadomego używania i przyswajania sobie fonii mowy ustnej. Jednak podstawę mowy pisanej stanowi mowa ustna. Nauka pisania powoduje, że dziecko świadomie zaczyna posługiwać się słowami i wykorzystywać relacje między nimi. Mowa pisana jest najtrudniejszą formą aktywności językowej dziecka.
Okresem najkorzystniejszym dla nauki pisania jest—zdaniem Wygotskiego - wiek przedszkolny. Rozwój mowy pisanej jest efektem relacji między znaczeniem słowa jako podstawy swiadomości a wyzszymi funkcjami psychicznymi, ktore doskonalą się w interakcji ze środowiskiem. Znaczenie słowa to rodzaj uogólnienia. W rozwoju dziecka istnieją trzy wymiary uogólnienia (znaczenia słowa):
-wymiar przedmiotowy — u dzieci rozwija się symboliczna reprezentacja przedmiotow na bazie ich właściwośći, dominuje zasada zestawiania obrazów poszczegolnych przedmiotów w nadrzedną kategorię. Wymiar ten odpowiada kompleksowemu mysleniu i znaczeniu słowa, opiera sie na obrazowej reprezentacji rzeczywistosci w wyobrazni dziecka. Rozpoczecie nauki pisania, czyli wprowadzenie systemu znakow jezykowych powoduje, ze nastepuje porządkowanie reprezentacji przedmiotów i nadawanie im określonej struktury uwarunkowanej wpływem systemu społeczno-kulturowych znaczeń oraz reguł posługiwania sie jezykiem.
wymiar systemowy- wprowadzenie mowy pisanej restrukturyzuje myślenie i wpływa na przekształcenie go na wyzszą funkcję psychiczną.
wymiar subiektywny - wiązę się ścisle ze wzrastajqcą świadomościa znaku językowego i oddzielaniem się języka pisanego od mówionego
Intelektualne pochodzenie mowy pisanej jest scisle związane z wymiarem przedmiotowym znaczenia słow, a więc okresem przedszkolnym w rozwoju dziecka.

By Edyta Grzechnik

wykład 2
Rozwijanie umiejętności językowych w klasach I-III
Kształcenie językowe dzieci w wieku wczesnoszkolnym powinno służyć poznawaniu możliwości operowania językiem i opanowaniu umiejętności sprawnego posługiwania się nim w procesie porozumiewania się z otoczeniem dla osiągnięcia określonego celu

Kształcenie językowe dotyczy zarówno wiadomości teoretycznych o języku i jego użyciu ,jak i umiejętności posługiwania się językiem w praktyce.Jego zasadniczym celem jest kształcenie kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej .

Kompetencja językowa -to umiejętność rozumienia i tworzenia poprawnych gramatycznie form na podstawie posiadanej wiedzy o języku .Znajomość systemy języka

Kompetencja komunikacyjna- oznacza idealną wiedzę użytkowników danego języka dotyczącą reguł posługiwania się nim jak też umiejętność stosowania ich odpowiednio do sytuacji i roli społecznej.

Reguły posługiwania się językiem czyli reguły pragmatyczne-reguły efektywnej komunikacji werbalnej maja źródło społeczne i kulturowe i przekazywane są w procesie socjalizacji dziecka w społeczeństwie

Kompetencja komunikacyjna jest zdolnością używania przez człowieka wszystkich dostępnych mu jako członkowi i danej wspólnoty społeczno-kulturowej systemów semiotycznych tzn. jest to zdolność spostrzegania i kategoryzowania sytuacji społecznej oraz dostosowanie do niej sposobów mówienia. Kompetencja komunikacyjna pozwala użytkownikowi języka uświadomić sobie funkcję, jaką spełniają elementy języka użyte w danym akcie komunikacji językowej

Według teorii R.Jakobsona w porozumiewania się językowym istotną rolę odgrywają następujące czynniki:
Nadawcekontekst ,komunikat,kontakt,kod Odbiorca
Z takiego schematu językowego porozumiewania się wynikają odpowiednie funkcje języka :
Emotywnakomunikatywna,poetycka,fatyczna,metajęzykowakonatywna
Funkcje te odzwierciedlane są w różnych konstrukcjach i operacjach językowych i wpływają na strukturę wypowiedzi. Istotne jest uświadomienie uczniom możliwości jakie daje język w dokonywaniu różnych operacji, pozwalających osiągnąć określone cele w akcie porozumiewania się ludzi.
Umiejętność zachowania się językowyego ,czyli tworzenia wypowiedzi takich jakich wymaga sytuacja komunikacyjna i wzgląd na odbiorcę M. Dudzik nazywa sprawnością językową

R. Pawłowska określa sprawność językową jako,,swobodne i naturalne zachowanie się językowe odpowiednie do sytuacji mówienia oraz zamierzone funkcji wypowiedzi lub celu odbioru”

S.Grabias ,wyjaśniając problem sprawności językowej stwierdza,że postać każdej wypowiedzi językowej zależy od tego,kto mówi, do kogo, w jakiejś sytuacji i w jakim celu .
Na tej podstawie wyróźnia językową sprawność:
-systemową
-społeczną
-sytuacyjną
-pragmatyczną

Sprawność systemowa(kto mówi?)-umiejętność budowania zadań gramatycznie poprawnych w danym systemie języka.
Sprawność społeczna(do kogo?)-umiejętność uwzględniania w budowaniu wypowiedzi układu ról społecznych rozmówców(nadawcy i odbiorcy) ,ich rangi i roli społecznej poprzez dobór odpowiednich środków językowych
Sprawność sytuacyjna( w jakiej sytuacji?)-umiejętność uwzględniania sytuacji w budowaniu wypowiedzi , tzn. dóbr środków językowych w zależności od tematu miejsca, kanału przekazu, sposobu realizacji .
Sprawność pragmatyczna( w jakim celu?)- umiejętność osiągania celu założonego przez nadawcę wypowiedzi. Chęć osiągania pewnych intencji
–emocjonalnych-typu ,,czuję,,-oznaczają ujawnianie emocji,chęć przekazania przeżyć
-wolicjonalnych –typu ,,chcę,,-polegających na umiejętności:
• Informowania o pewnym stanie rzeczywistości
• Przekazywania sądów o stosunku nadawcy do rzeczywistości
• Nakładania odbiorcy( lub samego siebie) do podjęcia i wykonywania czynności

W życiu człowiek najpierw rozwija się komunikacyjna sprawność pragmatyczna, potem system językowy, który kształtuje się w dialogu i ograniczonej liczbie sytuacji (sprawność systemowa i sytuacyjna) Najpóźniej ujawnia się językowa sprawność spsołeczna, gdyż opanowanie jej wymaga wiedzy na temat niekiedy bardzo subtelnych relacji społecznych.
Opanowanie tych wszystkich typów sprawności umożliwia pełne uczestnictwo w komunikacji społecznej i decyduje o powodzeniu wypowiedzi.

Kształcąc kompetencję komunikacyjną zawraca się uwagę na nadawcę i odbiorcę wypowiedzi oraz konsytuację mówienia, co ujmuję się w ciągu pytań: kto? Do kogo? Z jakim skutkiem? W jakich okolicznościach ? mówi.

TEORIE UCZENIA SIĘ
Język , a mowa

Język traktowany jako (społeczny, a zarazem naturalny) system znaków dźwiękowych i reguł posługiwania się nimi
Mowa- konkretny akt użycia znaków językowych przez człowieka w sytuacji komunikowania

Język w ujęciu encyklopedycznym- jest najbogatszym systemem semantycznym, służącym do przenoszenia informacji w społeczeństwie ludzkim.
Na język składa się:
• -słownik tj. lista znaków przyjętych na gruncie danego systemu jako proste ,dalej nierozkładalne
• -gramatyka tj. uporządkowana lista reguł łączenia jednostek języka w tekst reguł łączenia jednostek języka w tekst.
Rozumieć język, to zdać sobie sprawę ze sposoby przyporządkowania tekstu elementom rzeczywistości. Znać jakiś język to tyle, co rozumieć umieć produkować i właściwie stosować zrozumiały dla innych tekst w tym języku
Przyswojenie przez dziecko mowy jest jednym z najważniejszych osiągnięć rozwojowych .W okresie wczesnego dzieciństwa(ok. 2 lata) dziecko opanowuje złożony system języka ojczystego- zespół uporządkowanych reguł fonetycznych i gramatycznych ,będących tworem społecznym i ukształtowanych przez wiele pokoleń

Główne teorie rozwoju mowy :
• Behawioralna
• Biologiczna
• Społecznego uczenia się


Behawioralna- opanowanie języka jako wytwarzanie nawyków –B.F.Skinner – (SR)
Zachowanie werbalne zostały potraktowane jako jeden z rodzajów zachowań człowieka. Dziecko opanowuje reakcje werbalne tak samo, jak uczy się innych rodzajów reakcji w odpowiedzi na wzorce dorosłych, ,,Mowa jest tylko specjalnym przypadkiem zachowań „(Skinner)
Modelem wyjaśniającym nabywanie języka jest według behawiorystów, model uczenia się instumrntalnego. Nabywanie mowy przebiega według schematu:
Bodziec-reakcja –wzmocnienie
Skinner wyróżnił trzy drogi powstawania reakcji słownej dziecka:
• -reakcja dziecka może być,,echową” reakcją na zachowanie dorosłych. Dziecko słysząc dźwięki produkowane przez dorosłych powtarza je, Rodzice nagradzają je, czyli wzmacniają tendencję dziecka do powtarzania tych dźwięków.
• -werbalna reakcja dziecka może powstać jako ,, mand” tzn. jako reakcja przypadkowa. Jeśli zostanie wzmocniona przez dorosłych (np. poprzez zaspokojenie jakiejś potrzeby dziecka) wówczas będzie ono dążyło do powtarzania tej reakcji w określonej sytuacji
• -werbalne reakcje dziecka mogą powstać jako ,,takty”-rekacje słowne na pojedyńcz3 bodźce. Jeżeli taka reakcja dziecka zostanie nagrodzona, będzie ono powtarzać ją za każdym razem , gdy pojawi się bodziec, który ją wywołał

Efektem procesu uczenia się mowy jest osiągnięcie przez dziecko pewnego poziomu kompetencji językowej, rozumianej tu jako skończony zbiór wyuczonych reakcji werbalnych. Tworzą one doświadczenie językowe dziecka i aktualizują się w różnorodnych sytuacjach pod wpływem uruchamiających je bodźców zewnętrznych werbalny kontekst wypowiedzi, psychospołeczny kontekst wypowiedzi) lub wewnętrznych ( aktualny stan psychofizyczny jednostki )
W tym modelu nabywania mowy dziecka jest raczej bierne. Jego zachowania językowe śą tylko odpowiedzią na zachowanie się dorosłych w jego otoczeniu.
Walory:
• -ukazanie różnorodności zachowań werbalnych człowieka oraz różnych sposobów nabywania ich przez dziecko
• -podkreślenie roli pozajęzykowych sytuacji w procesie uczenia się języka-bodziec(nie musi być werbalny, zachowania w określonej sytuacji – co umożliwia poznanie funkcji wypowiedzi)
Wady (zarzuty):
-zewnętrzny sposób wyjaśniania zachowań werbalnych ,które ograniczał się do analizy obserwowalnych elementów zachowania(wejście –bodziec i wyjście-reakcja),a nie uwzględniał czynników wewnętrznych determinujących proces przyswajania języka przez dziecko. Koncepcja okazuje się niedostateczna przy próbach interpretacji twórczych aktów posługiwania się językiem

Noam Chomsky dowodził ,że nabywania mowy przez dziecko nie można adekwatnie wyjaśnić przy zastosowaniu reguł warunkowania. Zwrócił uwagę na fakt, że dziecko nie uczy się konkretnych słów , zwrotów czy wrażeń drogą wytwarzania nawyków językowych, ale że opanowuje abstrakcyjne reguły produkowania słów ,wrażeń, zdań. Utrzymywał ,że nabywanie języka musi mieć podłoże genetyczne, gdyż dziecko opanowuje język szybko, łatwo i w takim okresie rozwoju, w którym jego własne zdolności poznawcze są jeszcze prawie nieukształtowane.
Opanowanie języka i posługiwanie się nim jest zdolnością specyficznie ludzką, zdeterminowaną prawami wynikającymi z natury umysłu człowieka. Badania nad regułami językowymi Chomsky traktował jako analizę właściwości umysły człowieka, wskazując tym samym na relacje miedzy językiem, a procesami poznawczymi.
Obserwacje Chomsky’ego prowadziły do następujących wniosków:
• Potoczna mowa dorosłych słyszana przez dziecko nie jest całkowicie poprawna, ścisła (zawiera skróty myśleniowe, zatrzymania, wrażenia żargonowe, błędy tip. )
• Dziecko nie jest prawdopodobnie w stanie wiedzieć, czy wypowiedzi dorosłego ,którą słyszy jest poprawne czy nie.
• Dziecko nabywa zdolność produkowania nieokreślonej liczby zdań , z których wiele nie słyszało nigdy od swoich rozmówców
• Potrafi ono także używać form niepodobnych do tych , które słyszało
• Reguły stosowane w mówieniu i rozumieniu języka są bardzo złożone, niemniej jednak dziecko je przyswaja, chociaż rodzice nie uczą tego w jakiś specjalny sposób
Zatem podstawą uczenia się języka nie może być jedynie proste naśladowanie mowy dorosłych.

Psycholingwiści zakładali, że dziecko uczy się systemy reguł i zasad organizujących, obserwujących jak język pracuje. Założeniem ich było to ,że dziecko rodzi się ze specjalnymi mechanizmami mózgowymi, które pozwalają szybko u łatwo opanować język .
Zdaniem Chomsky’ego dziecko uczy się mówić dlatego ,że posiada wrodzony mechanizm nauki języka : LAD- Language Acquisition Device
Wewnętrzny mechanizm przyswajania języka można wyobraznić sobie jako pewnego rodzaju ,, skrzynkę” zlokalizowaną w centralnym kładzie nerwowym
Do LAD dostaje się przez uszy dziecka-materiał językowy
Na ten ,, wejściowy” materiał składają się często skrótowe fragmenty rozmów , jakie dziecko słyszy wokół siebie.
Wewnętrzny mechanizm przyswajania języka jest jednak bardzo dobrze ,,nastawiony” na kluczowe cechy ludzkiego języka i z tego niespójnego materiału jest w stanie wychwycić reguł gramatyczne, potrzebne do generowania poprawnych zdań , faz ,zwrotów
Abstrakcyjne reguły językowe istniejące w wypowiedzianych dorosłych użytkowników w wypowiedzianych dorosłych użytkowników języka dziecka wykrywa dzięki uniwersalnej wiedzy o języku o przekazywanej genetycznie.
Każde dziecko posiada wrodzoną wiedzę o języku i może opanować dowolny język. Rodzaj języka jakiego ono się nauczy zależy od tego, jakim językiem posługują się dorośli w jego otoczeniu.
Poparciem hipotez o istnieniu wrodzonych zdolności językowych była teoria Erica H.Lenneberga traktująca o biologicznym podstawach języka. Według Lenneberga język jest cechą gatunku ludzkiego , a jego rozwój jest zdeterminowany biologicznie , gdyż istnieje szczegółowy specyficzny dla niego program dojrzewania .Większość współczesnych modeli lingwistycznych nie uwzględniania sugestii Chomsky’ego dotyczącego LAD.
Zamiast tego zakładają,że mózg zawiera szereg oddzielnych wyspecjalizowanych modułów odpowiedzialnych za różne aspekty rozwoju językowego. (obszar Brocka –produkowanie mowy, Obszar Wernickiego – odbiór i rozumienie)
Teoria uczenia się społecznego (poznawczo-rozwojowa i funkcjonalna teoria uczenia się języka) Badania te polegały na zaobserwowaniu, czy pojawienie się określonych operacji umysłowych jest niezbędne do tego, aby dziecko było w stanie posługiwać się określonymi formami językowymi .Model poznawczo-rozwojowy utrzymuje ,że dziecko analizuje mowę w jej aspekcie znaczeniowym, a pojęcia odzwierciedlają relacje miedzy przedmiotami, czynnościami i zdarzeniami.
Zakłada ,że dziecko bardzo wcześnie dysponuje rozumieniem takich pojęć jak :
• Podmiot(osoba wykonująca czynność)
• Czynność (coś, co robi osoba lub przedmiot)
• Obiekt (osoba, do której skierowana jest czynność)
Owe wczesne pojęcia są wykorzystywane przez dziecko do wyprowadzania reguł rządzących mową.
Np. kiedy małe dziecko słyszy jakąś wypowiedź, prawdopodobnie analizuje ją w wymienionych kateogoriach poznawczych , ustalając:
Kto mowi,co mówi, i do kogo mówi,
A następnie wypracowuje proste reguły dotyczące tych pojęć, w rodzaju: podmioty(osoby wykonujące czynność) są zwykle nazywane na początku wypowiedzi i posługuje się nimi we własnej mowie. Słysząc więc wypowiedź dziecka , analizuje ją zgodnie z treściami , zanim wydobędzie jej strukturę gramatyczną.
Funkcjonalistyczne teorie rozwoju językowego –Jerome Bruner
Model Funkcjonalistyczny J.Brunera podkreśla społeczne uwarunkowania nabywania języka. Rzecznicy modelu funkcjonalnego utrzymują ,że pierwotną motywacją dziecka do opanowania języka jest potrzeba komunikowania myśli i potrzeba bycia rozumianym przez otoczenie . Kładziony jest więc nacisk na pragmatykę wypowiedzi , funkcjonalne wykorzystanie języka .Obecność osoby dorosłej umożliwia realizację procesu opanowania języka przez dziecko ( w obrębie struktury, rozpoznania funkcji językowych, uchwycenie relacji językowych zawartych w strukturze) Proces ten , w którym rodzice/dorośli dostarczają dziecko wsparcia/pomocy w uczeniu się języka. Bruner nazywa system wsparcia językowego (LASS)
Funkcja LASS polega na towarzyszeniu dziecku przez rodziców w jego wysiłkach zamierzających do opanowania znaczenia lub gramatycznych reguł otrzymywania na wejściu .Model LASS ma swoją specyficzna strukturę, której centralnym składnikiem jest skrypt.
W ujęciu Brunera skrypty są ustrukturyzowanym interakcjami społecznymi, pewnego rodzaju rutynowymi sytuacjami mającymi zwykle miejsce między matkami, a dziećmi.