07.05 + zagadnienia na zaliczenie

KOMPETENCJE KLUCZOWE
W EDUKACJI
WCZESNOSZKOLNEJ
Kompetentny uczeń
Kompetentny nauczyciel

Pojęcie kompetencja (od łacińskiego competentia) bywa różnie interpretowane, jednak zawsze jest traktowane jako coś złożonego, wieloaspektowego.

Kompetencja to:
zdolność i gotowość do wykonywania zadań na określonym poziomie
(O. H. Jenkins)
wyuczalna umiejętność robienia rzeczy dobrze, sprawności niezbędne do radzenia sobie z problemami
(D. Fontana)

Dwa znaczenia pojęcia kompetencja:
jako kwalifikacje,
jako zakres uprawnień.

KOMPETENCJE KLUCZOWE

- W „Zaleceniach Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie.” -

Kompetencje kluczowe są definiowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji.
(Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 30.12.2006)

Niekiedy kompetencje kluczowe określane bywają mianem:
kompetencji głównych,
bądź kompetencji podstawowych.
pomimo różnic można wskazać kilka warunków, których spełnienie pozwala uznać daną kompetencje za kluczową.

Kompetencje kluczowe:
są niezbędne wszystkim, a równocześnie ważne dla wszystkich
stanowią podstawę do harmonijnego wielostronnego rozwoju każdej jednostki
umożliwiają dobre funkcjonowanie w otaczającej rzeczywistości, przygotowując równocześnie,
w elementarnym zakresie, do pełnienia ról
odpowiadają zarówno potrzebom całych społeczności, jak i potrzebom każdej jednostki
stanowią podstawę dla dalszego kształcenia się
są uniwersalne, niezależnie od przedmiotu nauczania, lecz mogą być rozwijane również w toku nauczania
i uczenia się poszczególnych przedmiotów
mają wielofunkcyjny charakter, pomagają osiągnąć różne cele, dają się przenosić na wiele różnorodnych sytuacji
są pomocne w rozwiązywaniu zróżnicowanych zadań w stale zmieniających się warunkach życia codziennego





OSIEM KOMPETENCJI KLUCZOWYCH
1. Porozumiewanie się w języku ojczystym
a. umiejętność porozumiewania się w mowie i piśmie, w różnych sytuacjach komunikacyjnych,
b. wymaga znajomości słownictwa, podstawowych konstrukcji gramatycznych oraz stylistycznych, jak też funkcji języka.
2. Porozumiewanie się w językach obcych
a. zdolność rozumienia kontaktów słownych,
b. inicjowanie, podtrzymywanie i kończenie rozmowy,
c. czytanie, rozumienie i pisanie teksów (tekstów?)
3. Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne
a. Kompetencje matematyczne obejmują:
umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji.
b. Kompetencje naukowo-techniczne
zdolność i chęć wykorzystywania wiedzy i metodologii do wyjaśnienia świata przyrody,
rozumienie zmian powodowanych przez działalność ludzką,
rozumienie wpływu nauki i techniki na świat przyrody.
4. Kompetencje informatyczne
a. opanowanie i wykorzystywanie podstawowych umiejętności informatycznych w procesach porozumiewania się, gromadzenia i selekcji danych, współpracy w zakresie wymiany informacji,
b. wymagają krytycznej i refleksyjnej postawy w odniesieniu do wykorzystywania mediów.
5. Umiejętność uczenia się
a. zdolność konsekwentnego i wytrwałego organizowania własnego procesu uczenia się (efektywne zarządzanie czasem i informacjami – indywidualnie i w grupach),
b. nabywanie, przetwarzania i przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności,
c. poszukiwanie i korzystanie ze wskazówek.
Kluczowymi czynnikami w rozwinięciu tej kompetencji u danej osoby są:
motywacja,
i wiara we własne możliwości.
6. Kompetencje społeczne i obywatelskie
a. całokształt wiedzy, umiejętności i postaw niezbędnych do skutecznego funkcjonowania w życiu osobistym i społecznym,
b. wymagają rozumienia i poszanowania odmiennych poglądów, stylów życia wynikających ze zróżnicowania kulturowego.
Wiążą się z takimi dyspozycjami jednostki jak:
zdolność do empatii,
umiejętność negocjowania, tworzenia klimatu zaufania, współpracy, porozumiewania się,
asertywności oraz tolerancji.
7. Inicjatywność i przedsiębiorczość
a. zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn,
b. obejmują kreatywność, innowacyjność, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i ich realizacji,
c. niezbędna jest umiejętność oceny własnych mocnych i słabych stron, a także ocena ryzyka
i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach, stanowczość i konsekwencja w działaniu.
8. Ekspresja kulturalna
a. obejmuje różne formy ekspresji: plastycznej, muzycznej, ruchowej, werbalnej
b. łączy się z rozbudzaniem zainteresowań kulturalnych, z przygotowaniem do uczestniczenia
w kulturze.

Niezbędne jest:
rozumienie kulturowej i językowej różnorodności w Europie i w innych regionach świata oraz konieczności jej zachowania,
zrozumienie znaczenia czynników estetycznych w życiu codziennym
(Dokument pt. „Kluczowe kompetencje w uczeniu się przez całe życie – Europejskie ramy referencyjne”)

W warunkach polskiej oświaty – niewielkie zmiany w rozumieniu istoty pojęcia kompetencji kluczowych.
Zapisy pojawiające się w programach nauczania dla I cyklu (etapu) kształcenia i Podstawy programowej pokazują, że kompetencje kluczowe określane są jako:
zadania i cele,
umiejętności,
umiejętności kluczowe,
umiejętności ponadprzedmiotowe.
Z analizy wspomnianych dokumentów można wprowadzić następujące kompetencje kluczowe nabywane przez uczniów klas I – III:
1. Planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się, przyjmowanie odpowiedzialności za własną naukę.
2. Skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach.
3. Efektywne współdziałanie w zespole.
4. Twórcze rozwiązywanie problemów.
5. Operowanie informacjami i efektywne posługiwanie się technologią informacyjną.
6. Sprawne funkcjonowanie w życiu społecznym.
7. Odnoszenie do praktyki nabytej wiedzy.
8. Rozwijanie sprawności umysłowych i zainteresowań.

Uczeń kompetentny to taki, który:
Posiada wiedzę, czyli: wie co…, wie kto…, wie gdzie…, wie jak…, wie dlaczego…,
Potrafi wykorzystywać posiadaną wiedzę w różnych sytuacjach i w różnych kontekstach, dla realizacji wielu celów, zarówno w wymiarze osobistym, jak i społecznym, interpersonalnym.
Jest świadomy zarówno celów oraz motywów własnego działania, potrafi przewidywać jego konsekwencje tak w odniesieniu do siebie, jak innych, ponosi za nie pełną odpowiedzialność, kieruje własnymi emocjami.
W jego postawach oraz zachowaniu znajduje odzwierciedlenie klarowny, choć podlegający ciągłemu rozwojowi, system wartości.
Pomiędzy kompetencjami ucznia, a kompetencjami nauczyciela istnieje sprzężenie zwrotne.

Jaki powinien być kompetentny nauczyciel?
Wiedza, umiejętności, dyspozycje, postawy, wartości konieczne do skutecznej realizacji przyjętych celów
(Definicja pojęcia kompetencji nauczycielskich – Stanisław Dylak)
Kompetencje współczesnego nauczyciela
1. Kompetencje merytoryczne(rzeczowe).
2. Kompetencje psychologiczno-pedagogiczne.
3. Kompetencje diagnostyczne (diagnozowania)
4. Kompetencje planistyczne i projektowe.
5. Kompetencje dydaktyczno-metodyczne.
6. Kompetencje komunikacyjne.
7. Kompetencje medialne.
8. Kompetencje kontrolne i ewaluacyjne.
9. Kompetencje oceniania programów i podręczników szkolnych.
10. Kompetencje autoedukacyjne.
(Wacław Strykowski)
Typologia kompetencji nauczycielskich

1. Kompetencje praktyczno-moralne:
(nadrzędne, mające charakter osobisty, indywidualny i niepowtarzalny)
a. kompetencje interpretacyjne
(rozumienie otaczającej rzeczywistości, spostrzeganie siebie i innych jako odrębnych indywidualności)
b. kompetencje moralne
(zdolność do prowadzenia refleksji moralnej)
c. kompetencje komunikacyjne
(komunikowanie się bez przejawiania postawy niedyrektywnej, zdolność do konstruktywnej krytyki, akceptowanie drugiej osoby)
2. Kompetencje techniczne:
pozwalające na efektywne działanie i obejmujące swoim zakresem:
a. kompetencje postulacyjne (normatywne)
(umiejętność wyboru, stawiania celów własnych oraz identyfikowania się z nimi)
b. kompetencje metodyczne
(umiejętność działania według przyjętych reguł, optymalizujących wykonywanie czynności)
c. kompetencje realizacyjne
(dobiera w sposób adekwatny do sytuacji środki oraz stwarza warunki zapewniające właściwą realizację celów kształcenia)
(Robert Kwaśnica)
Typologia kompetencji nauczyciela klas I – III
(kryterium to role jakie pełni nauczyciel w pracy z klasą)

1. Kompetencje poznawcze – (rola fachowca)
a. wiedza przedmiotowa,
b. umiejętności w zakresie nauczania i wspomagania samodzielnego uczenia się,
c. twórcza i otwarta postawa wobec zadań procesu edukacyjnego.
2. Kompetencje organizatorskie – (rola kierownika-organizatora)
a. właściwa organizacja czasu pracy i przestrzeni edukacyjnej, dobór środków do realizacji stawianych zadań,
b. operacjonalizacja celów kształcenia,
c. adekwatny do sytuacji styl kierowania grupą.
3. Kompetencje komunikacyjne – (niezależne od pełnionej roli)
a. komunikacja werbalna i niewerbalna,
b. używanie komunikatów asertywnych,
c. aktywne słuchanie, negocjowanie itp.
4. Kompetencje inspiratorskie – (rola inspiratora)
a. motywowanie uczniów do pracy,
b. właściwa ich aktywizacja.
5. Kompetencje integratorskie – (rola integratora)
a. tworzenie spójnego zespołu klasowego przy równoczesnym poszanowaniu odrębności
i indywidualności każdego dziecka.

Dyspozycją obecną w każdej grupie kompetencji, a równocześnie scalającą je, jest refleksyjność nauczyciela.

(Małgorzata Suświłło)



Kompetencje nauczyciela edukacji zintegrowanej wg K. Denka

1. Prakseologiczne – wyrażają się skutecznością nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, realizacji, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych.
2. Komunikacyjne – skuteczność zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych.
3. Współdziałania - skuteczne zachowania prospołeczne i sprawne działania integracyjne.
4. Kreatywne – innowacyjność i niestandardowość działań nauczyciela.
5. Informatyczne – sprawne korzystanie z nowych technologii informacyjnych.
6. Moralne – etyczne zawodowe działania nauczyciela. Są kompetencjami nadrzędnymi.

Kompetentny nauczyciel to ten, który dzięki posiadanej wiedzy, umiejętnościom, prezentowanemu systemowi postaw skutecznie wspiera uczniów w procesie nabywania przez nich kompetencji, szanując ich indywidualne tempo rozwoju.
Kompetentny uczeń to ten, który chce, rozumie sens i potrafi wykorzystać pomoc nauczyciela dla pełnego rozwoju wszystkich posiadanych dyspozycji osobowościowych.

Treść kształcenia w klasach I – III skupione są wokół następujących rodzajów edukacji:
1. Edukacja polonistyczna.
2. Język obcy nowożytny.
3. Edukacja muzyczna.
4. Edukacja plastyczna.
5. Edukacja społeczna.
6. Edukacja przyrodnicza.
7. Edukacja matematyczna.
8. Zajęcia komputerowe.


Zagadnienia do
zaliczenia

Specyfikacja edukacji wczesnoszkolnej:
Rola edukacji wczesnoszkolnej.
Cele edukacji wczesnoszkolnej.
Funkcje edukacji wczesnoszkolnej.

Przekraczanie I progu szkolnego:
Trzy wymiary progu szkolnego.
Zamiany przy przekraczaniu I progu szkolnego przez dziecko.
Trzy fazy cyklu przejścia przez I próg szkolny i krótka ich charakterystyka.

Dojrzałość/gotowość szkolna:
Pojęcie dojrzałości/charakterystyki szkolnej.
Charakterystyka dziecka dojrzałego/gotowego do nauki szkolnej (kryteria gotowości szkolnej).
Czynniki determinujące dojrzałość/gotowość szkolną.
W czym przejawia się dojrzałość szkoły.

Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera:
Rodzaje inteligencji – wyróżnione przez H. Gardnera, ich krótka charakterystyka.
Znaczenie teorii inteligencji wielorakich w edukacji wczesnoszkolnej.

Kompetencje kluczowe w edukacji wczesnoszkolnej:
Pojęcie kompetencji kluczowych.
Cechy kompetencji kluczowych.
Kompetencje kluczowe uczniów w edukacji wczesnoszkolnej.
Wybrana kwalifikacja kompetencji nauczyciela klas I – III.