wyklad ? 13.03

Z historii edukacji przyrodniczej:
• program zwracał uwagę na praktyczne zapoznanie uczniów z życiem i budową roślin, zwierząt, z ich znaczeniem w przyrodzie i gospodarce człowieka, poprzez organizowanie obserwacji terenowych, hodowli i zajęć w ogrodzie szkolnym
• Charakterystyczne było rozróżnianie materiału nauczania dla szkół miejskich i wiejskich (cel- silniejsze powiązanie uczniów ze środowiskiem ich życia)
• Program także uwzględniał zagadnienia geograficzne takie jak: widnokrąg, krajobraz, wody bieżące i stojące, rzeźba terenu, życie i praca ludzi, stanowisko Słońca w różnych porach roku, pogoda, klimat plan, mapa.
• Uczniowie mieli nabywać umiejętności rysowania planów, odczytywania map
• bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości pOLSKI (1918) zagadnienia przyrodnicze włączone zostały w klasach I-II szkoły powszechnej do nauki języka polskiego
• Obejmowały głównie obserwacje i opisy elementów przyrody nieożywionej oraz roślin i zwierząt z uwzględnieniem pór roku
• Jako odrębny przedmiot przyroda występowała od klasy III
• Po reformie szkolnej (1932) usytuowanie elementarnych przyrodniczych treści nie uległo zmianie
• W klasach III IV przeznaczono na nauczanie przyrody z geografią dosyć dużo godzin w klasie III 3 god. tygodniowo w klasie IV 5 god tygodniowo
• Zagadnienia biologiczne dotyczyły życia roślin, zwierząt i człowieka
• Po II wojnie światowej (1945-1948) nauczanie propedeutyczne przyrody opierało się na zmodyfikowanym nieco programie przedwojennym
• Mimo kolejnych zmian aż do 1972 roku utrzymywało się w klasach I i II szkoły podstawowej łączne nauczanie geografii i przyrody w ramach programu języka polskiego , odrębne w klasach III i IV. Zagadnienia geograficzne wiązano jeszcze w klasie III łącznie z przyrodniczymi w klasie IV był to już odrębny przedmiot.
• W stosunku do lat międzywojennych zaznaczyły się różnice w zmniejszonym wymiarze godzin nauczania oraz ujęciu niektórych treści nauczania
• Pod koniec lat pięćdziesiątych (1959) UCZONO W KLASIE III przyrody razem z geografią (w wymiarze 3 god, tygodniowo)
• Kolejna wersja programu szkoły podstawowej (1962) trzeci w programie języka polskiego "przyroda w otoczeniu dziecka" towarzyszyły w klasie II opowiadania i baśnie z życia ludzi i zwierząt
• Spostrzeżenia dokonywane w trakcie różnych obserwacji przyjmowano za podstawę ćwiczeń językowych
• Przedmiot "Wiadomości o przyrodzie" obejmował w klasie III (w wymiarze 2 god. tygodiowo) takie treści jak: życie roślin i zwierząt w warzywniaku i w sadzie, na polu w ogrodzie i parku, zwierzęta krajowe żyjące na swobodzie i egzotyczne, obszerny dział dotyczył higieny i bezpieczeństwa
• W miarę upływu lat bogacił się w Polsce zasób wiedzy z dziedziny dydaktyki początkowego nauczania przyrody ożywionej i nieożywionej oraz geografii dzięki pracy wybitnych dydaktyków, takich jak : J. Wernerowa, H. Obiezierska, T. Wróbel
• T. Wróbel podkreślał potrzebę uwzględniania na tym poziomie kształcenia pewnych elementów systematyzacji naukowej, dochodzenia do uogólnień wyższego rzędu przy zastosowaniu atrakcyjnych metod i form pracy ( obserwacja, prace hodowlane)
• Nauczanie przyrody miało kształtować elementarne umiejętności przyrodniczego myślenia i naukowego ujmowania zjawisk przyrodniczych
Zjawisko akceleracji U uczniów oraz wyniki badań psychodydaktycznych wpłyneły także na zmianę podejścia do problemów nauczania początkowego w tym także do nauczania zagadnień przyrodniczych
Wzbogacano wychowanie przedszkolne w treści przyrodnicze zwłaszcza biologiczne poddano krytyce formy stosowane w propedeutycznym nauczaniu przyrody ożywionej
Poddano krytyce dominację zadań i metod nauczania języka ojczystego nad treściami przyrodniczymi, które doprowadziły do przenikania w nie elementów baśniowych , antropomorficznych interpretacji i nieuzasadnionych zdrobnień (listeczek, kwiateczek). Roślinom i zwierzętom przypisywano ludzką wrażliwość myślenie i osobowość
• Literackie podejście do świata przyrody powodowało kształtowanie błędnych nienaukowych pojęć utrwalało niewłaściwą terminologię prowadziło do zacierania się różnic między fantazją poetycką a rzeczywistością
• Badania prowadzone w latach 60- i 70-tych (np: w Polsce i we Francji) udowodniły że uczniowie klas początkowych są zdolni do poprawnego dokonywania obserwacji i prostych doświadczeń oraz prawidłowej, choć uproszczonej interpretacji wyników
• Wniosek: Uczniom klas początkowych należy stwarzać sytuacje pobudzające ich do działania skierowanego na odkrywanie przyrody
• W konsekwencji przygotowano projekt programu środowisko społeczno-przyrodnicze w klasach I-III Przedmiot wprowadzano sukcesywnie w latach 1979-1981
• Skromny wymiar godzin: kl. I-1god. kl. II - i III po 2 god tygodniowo utrudnia realizację treści programowych, a ich powtarzanie się w programie języka polskiego obniża jego atrakcyjność
• Nauczyciele odczuwają brak przygotowania do nauczania niektórych zagadnień przyrodniczych
• Rok szkolny 1999-2000 Kształcenie zintegrowane w klasach I-III
Wyjaśnij pojęcia
• Przyroda jako całość składa się z ogromnej liczby wzajemnie powiązanych elementów, stanowiących swoisty system, który ukształtował się w czasie trwającego miliony lat życia na ziemi
• Zasadniczymi składnikami tego systemu są wszystkie organizmy żywe (czynniki biotyczne) nie wyłączając człowieka oraz ich nieożywione (abiotyczne) środowisko- woda, gleba, powietrze
• Wzajemne relacje typu : czynniki abiotyczne <-> czynniki biotyczne, doprowadziły do ukształtowania obecnie istniejącej struktury przyrody, której częścią sami jesteśmy. Każdy jej składnik ma swoje ściśle określone miejsce, spełnia konkretną rolę i swoiście oddziałuje na inne elementy.
• Organizmy reprezentujące jednak gatunek, żyjące na określonym terenie, swobodnie kontaktujące się i krzyżujące tworzą populację. Osobniki stanowiące populację oddziałują na siebie- są powiązane siecią zależności wewnętrznych, oddziaływają też na pozostałe elementy środowiska, w którym żyją- przekształcają je, dostosowują do swoich potrzeb, reagują na wpływy z zewnątrz.
• Jedna populacja żyje w towarzystwie innych. Poszczególne populacje oddziałują na siebie, a ponieważ żyją w tym samym środowisku, stanowią pewien układ wyższego rzędu- biocenozę. Jest to wielogatunkowy zespół organizmów wzajemnie powiązanych i żyjących w określonym środowisku zwanym biotopem.
• Biotop- Teren zajmowany przez biocenozę wraz z wszystkimi czynnikami martwego środowiska
• Główne zależności, którymi są połączone ze sobą poszczególne populacje w biocenozie, to zależności pokarmowe (troficzne). Biocenoza jako całość, podobnie jak populacja, działa modyfikująco na środowisko, i sama ulegając wpływom różnych czynników zmienia się,
Do funkcjonowania biocenozy są niezbędne czynniki abiotyczne:
• Podłoże- na którym lub w którym bytują organizmy pobierając zeń różne składniki, np: sole mineralne
• Powietrze- źródło tlenu i dwutlenku węgla
• światło


Wyjaśnienie podstawowych pojęć:
-Ekosystem- jest podstawową jednostką w przyrodzie, stanowiącą układ złożony z biocenozy i jej biotopu, w którym
zachodzi obieg materii i przepływ energii.
-Biocenoza jest więc ożywioną częścią ekosystemu. Samowystarczalność ekosystemu wynika z różnorodności
organizmów tworzących jego biocenozę.


-Powierzchnię Ziemi lub jej część, w której bezpośrednio działa człowiek, nazywamy
krajobrazem. Jest on złożonym systemem wzajemnie przeplatających się i powiązanych
ze sobą elementów przyrodniczych o różnym pochodzeiu. Na krajobraz składają się:
-elementy przyrody nieożywionej(rzeźba terenu, klimat, wody)
-pokrywa glebowa, świat roślin i zwierząt
-społeczość ludzka i jej wytwory

Cechy krajobrazów:
-Krajobraz zajmuje wycinek przestrzeni i można go przedstawic na mapie.
-Charakteryzuje się swoistą fizjonomią, którą można przedstawić w formie graficznej
(rysunek, fotografia itd.)
-Jest systemem dynamicznym. Jego sposób funkcjonowania uzależniony jest od części
składowych oraz powiązanych między nimi jak i dominujących procesów.
Podlega zmianom(ewolucja krajobrazu), każdy krajobraz ma swoją historię, podlega zmianom
sezonowym, np. zimą w Polsce terem pokrywa wartswa śniegu, wiosną zieleni się młoda ruń,
jesienią złocą się uschnięte liście na drzewach.

Typy krajobrazów:
W zależności od stanu i stopnia zniszczenia rozróżnia się krajobrazy:
-pierwotne, które wykazują zdolność do samoregulacji, a ich równowaga
biologiczna nie jest zachwiana przez człowieka(np.anekumeny),
-naturalne, które wykazują częściową zdolnośc do samoregulacji,
jednak nie zawierają istotnych elementów przestrzennych wprowadzonych w wyniku
działalności człowieka,
-zdewastowane, które charakteryzują sie silnym uprzemysłowieniem i urbanizacją,
brakiem naturalnych elementów krajobrazu oraz unifikacją formy(wymagają działań
rekultuwacyjnych).
W Polsce i Europie dominują krajobrazy kulturowe,ale coraz wiuęcej obszarów jest
zdewastowanych, uległych degradacji.

Krajobraz ekologiczny
-W ekologii czasami używa się terminu krajobraz ekologiczy, traktowany jako wyższy
poziom organizacji, skupiający różne ekosystemy. Krajobraz ekologiczny- wyodrębniający się
obszar o charakterystycznej fizjonomii, zbudowany z powiązanych ze sobą ekosystemów, np.
Krajobraz wiejski krajobraz zurbanizowany, krajobraz pojezierny.

Wyjaśnienie podstawowych pojęć c.d
-Zespoły ekostystemów tworzące duże i łatwe do rozróżnienia regiony biologiczne
na Ziemi (np. tundra, las, pustynie, morza), nazywamy biomami. Składają się one na środowisko
życia naszej planety- biosferę.

Środowisko- stanowi całokształt otaczających nas elementów, wzajemnie
uwarunkowanych, takich jak: warunki przyrodnicze hydrologiczne, litologiczne, atmosferyczne,
a także te które wynikają z działalności człowieka- społeczne i ekonomiczne. Człowiek i jego działalność
w środowisku ma charakter biologiczno - społeczny.

NIEODNAWIALNE I ODNAWIALNE ZASOBY PRZYRODY
-Zasoby przyrody- to pewne wielkości mierzalne(substancje i energia), które można
wyrazić w jednostkach masy lub energii. Zasobami przyrody są bogactwa naturalne, organizmy żywe
i elementy ich nieożywionego środowiska- woda, powietrze, gleba, a także energia kinetyczna
wód i wiatru, energia cieplna pochodzenia słonecznego i ziemskiego.
-Do zasobów naturalnych- zalicza się także piękne krajobrazy, położenie geograficzne,
wolną przestrzeń powietrzną i podziemną.

Zasoby przyrody dzielimy na:
-niewyczerpywalne,
-wyczerpywalne
Do niewyczerpywalnych zaliczamy te, których eksploatacja zagraża ich wyczerpaniem.
Są to główne zasoby energetyczne: wiatry, prądy morskie, światło słoneczne.
Zasoby te dają szansę uzyskiwania taniej energii a przy tym nie stanowią zagrożenia dla
środowiska.

Zasoby wyczerpywalne to takie, które w wyniku eksploatacji mogę ulec całkowitemu
wyczerpaniu i zniszczeniu. Umiarkowane pozyskiwanie zasobów wyczerpywalnych albo w ogóle
nie powoduje ich wyczerpania, albo znacznie przedłuża czas ich użytkowania.
Do tego typu zasobów zalicza się zespół elementów środowiska użytkowanych przez
człowieka i zużywanych w sposób nieodwracalny, np. złoża surowców energetycznych
i mineralnych, rudy metali, skały.
Nieodwracalność surowców wynika z długiego czasu ich powstawania, np. pokłady węgla
kamiennego tworzyły się ok. 300 mln lat, a węgla brunatnego ok. 200 mln lat.

Ekologia jako nauka
Ekologia(oikos-dom logos- słowo, nauka)
- to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody. Termin został wprowadzony w 1869
roku przez biologa niemieckiego E.H. Haeckela.
- Jej celem jest poznawanie wzajemnych zależności między żywymi organizmami i ich
zespołami a żywym i martwym środowiskiem ich życia.
- Istnieje wiele działów ekologii dotyczących różnych zagadnień szczegółowych, np.
a) autekologia-badająca związki organizmy ze środowiskiem(tzw. ekologia organizmów),
b) synekologia- ekologia ekosystemów, zespołów populacji.
-Sozologię-zajmującą się podstawami ochrony przyrody i jej zasobów oraz zapewnieniem
trwałości ich użytkowania, często traktuje się jako część ekologii, choć w zasadzie stanowi
już ona odrębną dziedzinę nauki.
-Wyróżnia się też ekologię poszczególnych grup organizmów np. ekologia człowieka, ekologia
lądowa, ekologia wód słodkich.

Ochrona przyrody- ochrona środowiska
-działania mające na celu zachowanie, przywracanie i właściwe użytkowanie:zasobów
przyrody oraz tworów przyrody żywej i nieożywionej, tak poszczególnych okazów i ich
skupień, jak też zbiorowisk na określonych obszarach oraz gatunków roślin i zwierząt dla celów
naukowych, kulturowych i wypoczynkowych.