Wykład 1 - 11.03.2015

Pedagogika specjalna jest dyscypliną zajmującą się osobami obarczonymi niepełnosprawnością i ich rehabilitacją oraz osobami niedostosowanymi społecznie i ich resocjalizacją. Jest to nauka o nauczaniu i wychowaniu jednostek odbiegających od normy psychofizycznej.
Odchylenia od normy mogą mieć charakter odchyleń powyżej lub poniżej normy. Oznacza to, że właściwości człowieka określane jako ponad przeciętne i wybitnie zdolne również wchodzą w zakres zainteresować pedagogiki specjalnej. Np. osoby inteligentne, geniusze – powyżej normy.
Niepełnosprawność oznacza wszelkie ograniczenia lub brak możliwości wykonywania czynności sensorycznych, motorycznych, intelektualnych i psychicznych na poziomie uznawanym za normalny dla człowieka.
Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełniania ról społecznych i zadań życiowych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
Rehabilitacja oznacza przywrócenie społeczeństwu za pomocą specjalnych zabiegów i ćwiczeń ludzi niepełnosprawnych jako jednostek wartościowych i użytecznych pomimo istniejącego w dalszym ciągu odchylenia od normy.
Rewalidacja – przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności, jest to inaczej likwidacja istniejącej niepełnosprawności. Termin ten może być stosowany wobec osób o niezadowalającym stanie zdrowia i osób przewlekle chorych.
Podmiotem badań i zainteresowań pedagogiki specjalnej są dzieci, młodzież, osoby dorosłe i starsze wymagające specjalnych oddziaływań.
Maria Grzegorzewska podzieliła wychowanków, którymi zajmuje się pedagogika specjalna na następujące grupy:
1. niewidomi i niedowidzący (słabowidzący):
⋄ niewidomi od urodzenia lub przed 5 rokiem życia
⋄ ociemniali (po 5 roku życia)
⋄ niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem
⋄ niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym
⋄ słabowidzący
2. głusi i niedosłyszący (niesłyszący i słabosłyszący):
⋄ głusi od urodzenia
⋄ ogłuchli mówiący
⋄ głusi z dodatkowym kalectwem
⋄ głusi z upośledzeniem umysłowym
⋄ głusi z resztkami słuchu
⋄ niedosłyszący
3. głucho-niewidomi;
4. upośledzeni umysłowo:
⋄ upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim
⋄ upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym
⋄ upośledzeni umysłowo w stopniu znacznym
⋄ upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim
5. przewlekle chorzy:
⋄ przewlekle chorzy ze względu na rodzaj schorzenia
⋄ przewlekle chorzy ze względu na formę leczenia (czy wymaga hospitalizacji czy leczenia ambulatoryjnego)
6. osoby z trudnościami w uczeniu się;
7. społecznie niedostosowani:
⋄ społecznie niedostosowani w skutek zaniedbań i błędów wychowawczych oraz konfliktów z normami społeczno-moralnymi (socjopaci)
⋄ społecznie niedostosowani w skutek zaburzeń wyższych czynności nerwowych (psychopaci i charakteropaci)
+8. pedagogika specjalna zajmuje się także osobami autystycznymi i wybitnie zdolnymi.
Jan Pańczyk wśród aktualnie funkcjonujących subdyscyplin pedagogiki specjalnej wyróżnia następujące:
a) tyflopedagogika – zajmuje się teoretycznymi i metodycznymi problemami kształcenia osób niewidomych i słabowidzących.
b) surdopedagogika – zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi edukacji i rehabilitacji osób niesłyszących i słabosłyszących.
c) oligofrenopedagogika – dotyczy kształcenia i wychowania osób z upośledzeniem umysłowym.
d) pedagogika terapeutyczna – odnosi się do nauczania i wychowania osób przewlekle chorych i z niepełnosprawnością ruchową.
e) pedagogika resocjalizacyjna – dotyczy problemów związanych z przywracaniem społeczeństwu osób niedostosowanych społecznie.
f) pedagogika korekcyjna – zajmuje się badaniami i terapią osób z zaburzeniami rozwojowymi.
Pedagogika specjalna w aspekcie historycznym
Praktyka z zakresu pedagogiki specjalnej pojawiła się znaczenie wcześniej niż teoria. Potrzebę tworzenia domów poprawy dla chłopców ujawniających niewłaściwe zachowania ujawniał już Platon. Natomiast wobec osób upośledzonych fizycznie obowiązywało prawo naturalnej selekcji.
W pierwszych wiekach naszej ery nastąpiły pewne zmiany w stosunku do osób niepełnosprawnych, zwłaszcza wybitnie zdolnych. Można z całą pewnością powiedzieć, że tendencje zmieniające postawy społeczeństwa wobec osób z niepełnosprawnością związane są z chrześcijaństwem i ideą humanitaryzmu.
Duże zasługi dla rozwoju pedagogiki specjalnej miał Jan Amos Komeński, który głosił idee powszechnego nauczania także jednostek mniej zdolnych.
Intensywny rozwój pedagogiki specjalnej nastąpił w okresie międzywojennym. Wówczas zaczęto tworzyć przy różnych uniwersytetach Katedry i Instytucje Pedagogiki Specjalnej. Np. w Polsce w 1922r. został założony Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (Warszawa). Była to pierwsza tego typu uczelnia na świecie. Instytut funkcjonuje do dnia dzisiejszego pod nazwą Akademia Pedagogiki Specjalnej.
Związek pedagogiki specjalnej z innymi naukami:
Pedagogika specjalna nie jest autonomiczna w stosunku do pedagogiki ogólnej, ale stanowi jeden z jej działów. Cele, zasady i metody wypracowane przez pedagogikę ogólną są respektowane w pedagogice specjalnej, ale zwraca się uwagę na specyficzne potrzeby osób z niepełnosprawnością i stosowanych metod.
⋄ Psychologia – dostarcza podstaw do terapii zaburzeń. Pomaga badać i określać możliwości rozwojowe jednostki oraz tworzyć formy organizacyjne szkolnictwa.
⋄ Medycyna – dostarcza podstaw do naukowego uzasadniania klasyfikacji różnych zaburzeń, współdziała przy ustalaniu diagnozy, określa metodykę postępowania i współdziała w doborze odpowiedniego oprzyrządowania.
⋄ Socjologia – umożliwia dążenie do przełamywania barier społecznych jakie zostały stworzone przez negatywne postawy osób pełnosprawnych wobec osób niepełnosprawnych. Postawy te w dużym zakresie wpływają na funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością.
⋄ Prawo – zapewnia osobom z niepełnosprawnością warunki opiekuńcze, a także przysługujące im możliwości szkolenia, zatrudnienia i świadczeń rentowych.
⋄ Technika – dzięki niej możliwe jest rozpoznawanie różnych niepełnosprawności, leczenie chorób, stosowanie różnych metod usprawniania oraz urządzeń wspomagających funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością.
⋄ Bioarchitektura – zajmuje się kształtowaniem przestrzeni z punktu widzenia możliwości komunikacyjnych i integracyjnych osób z niepełnosprawnością.
⋄ Etyka – osoba pracująca z niepełnosprawnymi musi mieć określoną postawę moralną i przeświadczenie o konieczności przywracania osobom niepełnosprawnym poczucia normalności.
⋄ Ekonomia polityczna – zwraca się tutaj uwagę na kształcenie osób niepełnosprawnych, które mogą być wartościowymi pracownikami na dostępnych im polach.