Wykład 1,2 - 19/26.02.2015

Pedagogika:
a) teoria wychowania (kształtowanie dyspozycji kierunkowych)
b) dydaktyka (kształtowanie dyspozycji instrumentalnych)

→ Teoria wychowania jest, obok dydaktyki, elementem składowym pedagogiki.
→ Pedagogika zajmuje się kształtowaniem całej osobowości człowieka.
→ Teoria wychowania zajmuje się wychowaniem w wąskim znaczeniu, w którym wychowane jest odróżniane od nauczania.
→ Dydaktyka zajmuje się kształtowaniem dyspozycji instrumentalnych jednostki (wiedza, inteligencja, uzdolnienia, umiejętności, sprawności, nawyki). Zajmuje się sferą intelektualno-sprawnościową osobowości.
→ Teoria wychowania zajmuje się kształtowaniem dyspozycji kierunkowych jednostki (ideały postawy, przekonania, upodobania, zamiłowania, zainteresowania). Zajmuje się sferą emocjonalno-wolicjonalną i sferą motywacyjną osobowości.
→ Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości.
→ Teoria wychowania koncentruje się zatem głównie na rozwoju moralnym, społecznym, kulturalnym i fizycznym dzieci i młodzieży, mniej zaś na ich rozwoju umysłowym, będąc w centrum zainteresowania dydaktyki.

Zadania teorii wychowania:
1. Formułowanie ideału wychowania opartego na gruncie wartości i norm moralnych, głoszonych w filozofii, religii, aksjologii i etyce oraz wyprowadzanie z tego ideału bardziej szczegółowych celów wychowania.
2. Projektowanie działalności wychowawczej, czyli wykrywanie sposobów umożliwiających realizowanie określonych celów wychowania, jak również ułatwiających wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości.
3. Określenie czynników (zwłaszcza psychospołecznych) warunkujących efektywność zaprojektowanej działalności wychowawczej, do której zalicza się m.in. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem (M. Łobocki 2003).
Teoria wychowania jest więc dyscypliną pedagogiczną, zajmującą się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej, podejmowanej wobec dzieci i młodzieży.



Ideał wychowania to:
1) najwyższy cel wychowania, któremu powinny być podporządkowane inne cele, treści i metody pracy wychowawczej;
2) ogół celów i innych norm regulujących działalność wychowawczą;
3) określony, teoretycznie sformułowany wzór osobowy, którego cechy uważa się za doskonałe, a więc godne naśladowania.
⋄ Ideał wychowania służy do wyprowadzania konkretnych celów wychowania.
⋄ Na gruncie danego systemu wartości ideał może być tylko jeden. Nie może on zawierać sprzecznych wartości.

Różnice między ideałem wychowania i wzorem osobowym:
⋄ Ideał wychowania jest zawsze pozytywny, a wzory osobowe mogą być zarówno pozytywne jak i negatywne. Wzorem osobowym może być dla kogoś nawet człowiek oceniany negatywnie.
⋄ Ideał wychowania służy głównie wychowawcy jako podstawa wyprowadzania konkretnych celów i zdań. Wzór osobowy służy przede wszystkim wychowankowi i dostarcza mu treści naśladowania.
⋄ Ideał wychowania pozostaje bardziej w płaszczyźnie teoretycznej i nie zawsze może znaleźć odzwierciedlenie w praktyce wychowawczej). Wzór osobowy funkcjonuje zwykle poprzez aprobatę społeczna i jest to zawsze czyjś wzór.
⋄ Ideał wychowania angażuje sferę intelektualną wychowawcy i wskazuje cechy pożądane. Wzór osobowy angażuje sferę emocjonalno-wolicjonalną wychowanka i mobilizuje go do dokonywania ocen, wyborów i konkretnych działań.

Podstawowe terminy i pojęcia teorii wychowania

Osobowość
Wg J. Reykowskiego „osobowość to posiadany przez jednostkę system dyspozycji wyznaczających w sposób stały jej zachowania; zestawienie dyspozycji w jednej jednostce ma charakter unikalny”. !!!
K. Dąbrowski podaje, że osobowość to „samouświadomiona, samowybrana, samopotwierdzona i samowychowująca się jedność podstawowych właściwości psychicznych realizująca swój hierarchiczny, konkretny ideał indywidualny i społeczny”.
Osobowość najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym, w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości (Słownik Pedagogiczny 2001)
Osobowość nie jest układem statycznym, lecz stanowi dynamiczno-funkcjonalną strukturę właściwości psychicznych człowieka. Kształtuje się ona w toku rozwoju społecznego jednostki, początkowo jest pod wpływem emocjonalnego oddziaływania najbliższego otoczenia, później wychowania w szkole i szerszego środowiska wychowawczego, a także pod wpływem własnej aktywności.

Czteroczynnikowa (dialektyczna) teoria rozwoju osobowości głosi, że na kształtowanie osobowości wpływają:
1) wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne;
2) środowisko;
3) wychowanie i nauczanie;
4) aktywność własna.

Wychowanie
Wychowanie w wąskim rozumieniu oznacza przede wszystkim kształtowanie charakteru jednostki, „w którym stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe w tym przede wszystkim na cele moralne”. (B. Nawroczyński)
Wychowanie takie sprzyja głównie konstruktywnym przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym.