Wykład 1 - 19.02.2015

Definiowanie zdrowia – perspektywy poznawcze:
⋄ Etymologia
⋄ Uzasadnienie mitologiczne
⋄ Definicje

Mitologia
⋄ Asklepios (rzymski Eskulap Latynów – Heros i bóg sztuki lekarskiej)
⋄ Asklepios:
- Arisone (córka Leukipposa)
- Apollon
- wychowany przez Koronis
⋄ opieka centaura Chejrona

Kult rozwinął się na Peloponezie, gdzie powstała szkoła lekarska – przede wszystkim leczono magią, ale stosowano również bardziej naukowe metody. Sztuka owa była praktykowana przez Asklepiadów, potomków Asklepiosa. Najbardziej znanym był Hipokrates.
Arystofanes opisał leczenie w komedii Plutos – posty, kąpiele, zabiegi magiczne, hipnotyczny sen na terenie świątyni.

Sanktuarium Asklepiosa w Epidauros
Chorzy w ofierze składali koguty. Uzdrowieni pozostawiali ekswota przedstawiające uleczone części ciała (np. ręce, nogi); spisywali historię choroby i uleczenia w formie inskrypcji pozostawianych w świątyni; wrzucali monety do świętej sadzawki.

Asklepiejon na wyspie Kos
Początkowo była to studnia lub źródło z ołtarzem w świętym gaju. Później świątynia, obok której stawiano szpitale i portyki dla chorych czekających na wejście do świątyni.

W murach greckich świątyń widniał napis: „Wchodź dobrym człowiek, odejdź lepszym.”

Właściwy rytuał zaczynał się po zmroku. Po złożeniu ofiar i spełnieniu obrzędów oczyszczających, pielgrzym udawał się do specjalnego pomieszczenia, zwanego abatonem. Był to zazwyczaj zadaszony portyk z posłaniami wyłożonymi skórami zwierząt ofiarnych. Dbano o zachowanie tam ciszy, wygaszano światła, chory zaś zapadał w "sen świątynny" ("sen wróżebny"), podczas którego zjawiał się wąż Asklepios lub któraś z bogiń zdrowia, dając wskazówki co do koniecznej terapii lub leczenia. Obecni przy tym kapłani przeprowadzali coś na kształt operacji fantomowych lub - według wskazówek bóstwa - nastawiali kości, opatrywali rany lub wspomagali chorych energetycznym dotykiem ludzkich dłoni.

Kapłanki opatrywały rany i przyrządzały różne mikstury. Przede wszystkim jednak dodawały cierpiącym odwagi, trzymając ich w ramionach - niekiedy przez całą ceremonię. I po wszystkich tych zabiegach ludzie wracali do życia albo całkiem uzdrowieni albo z konkretną receptą na odzyskanie zdrowia.
⋄ W Rzymie czczono Asklepiosa jako Eskulapa od 291r. pne., w czasie zarazy (wyspa Tybru).
⋄ Na mocy rozporządzenia cesarza Klaudiusza niewolnicy uzdrowieni w Sanktuarium Asklepiosa odzyskiwali wolność.
⋄ Asklepios przedstawiany był jako brodaty mężczyzna z laską wokół której owinięty był wąż. Atrybutami były szyszki pinii, wieniec laurowy, koza lub pies.

Dzieci
Asklepiosowi przypisywano dwóch synów (obaj wymieniani w Iliadzie):
⋄ Podalejriosa (chirurg)
⋄ Machaona (internista)
Oraz w późniejszych wersjach mitu żonę Epione (kojąca ból), matka córek – Akeso, Iaso (uzdrowicielka), Panakeja (moc leczenia wszystkich chorób), Ajgle, Hygieja (uosobienie zdrowia).

Hygieja
W sztuce przedstawiana jest z wiadrem na głowie oraz misą, czarą lub pucharem, z których karmi węża.
Naczynie to zostało znakiem farmacji.

Hipokrates wprowadził Hygeię do pierwotnego tekstu przysięgi lekarskiej
„Przysięgam Apollinowi lekarzowi i Asklepiosowi, i Hygei, i Panakei oraz wszystkim bogom jak też boginiom, biorąc ich za świadków, że wedle swoich sił i osądu [sumienia] przysięgi tej i tej pisemnej umowy dotrzymam.
Swego przyszłego nauczyciela w sztuce (lekarskiej) na równi z własnymi rodzicami szanował będę i dzielił będę z nim życie, i wesprę go, gdy się znajdzie w potrzebie; jego potomków miał będę za braci w linii męskiej i sztuki tej uczył ich będę, gdy zechcą się uczyć, bez zapłaty i pisemnej umowy; na piśmie jak też ustnie wiedzę całą i doświadczenie swoim własnym synom i synom tego, który uczył mnie będzie, jak też uczniom, którzy umowę tę podpisali i się przysięgą tą, jako lekarskim prawem związali, przekażę, lecz nikomu więcej.
Zdrowy tryb życia i sposób odżywiania się zalecał będę wedle swoich sił i osądu, mając na względzie pożytek cierpiących, chroniąc ich zaś przed szkodą i krzywdą.
Nigdy nikomu, także na żądanie, nie dam zabójczego środka ani też nawet nie udzielę w tym względzie rady; podobnie nie dam żadnej kobiecie dopochwowego środka poronnego.
Czyste i prawe zachowam życie swoje i sztukę swoją.
Nigdy nikomu nie usunę kamieni moczowych przez cięcie (pęcherza), lecz odeślę każdego do ludzi, którzy z zajęciem tym są obeznani.
Do któregokolwiek z domów wnijdę, wejdę dla pożytku cierpiących; obcy mi będzie rozmyślny występek, jak też każda inna nieprawość, zwłaszcza czyny lubieżne na ciałach kobiet i mężczyzn, nie tylko wolnych, lecz i niewolników.
Cokolwiek przy leczeniu albo też poza leczeniem w życiu ludzi ujrzę lub usłyszę, czego ujawniać nie można, milczał o tym będę, za świętą tajemnicę to mając.
Jeżeli więc tej swojej przysięgi dochowam i jej nie naruszę, niech zyskam powodzenie i w życiu, i w sztuce, i sławę u wszystkich ludzi po wsze czasy; jeżeli zaś ją złamię i się jej sprzeniewierzę, niech mnie wszystko przeciwne dotknie.”

Definicje zdrowia:
⋄ „Zdrowie jest stanem pełnego, dobrego samopoczucia/dobrostanu (wellbeing) fizycznego, psychicznego i społecznego, a jednostki lub grupy muszą mieć możliwość określania i realizowania swoich dążeń, zaspokajania potrzeb, a także zmiany środowiska bądź radzenia sobie z nim. Dlatego zdrowie jest postrzegane jako zasób życiowy, a nie cel życia.
Zdrowie jest pojęciem pozytywnym, obejmującym zasoby osobiste i społeczne oraz możliwości fizyczne, a nie tylko brakiem-obiektywnie istniejącej-choroby, czy niepełnosprawności.”
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

Maciej Demel (1980) uznaje, że zdrowie to „poziom sprawności funkcji ustrojowych w stosunku do środowiska (tzw. potencjał ), sztuka panowania nad własnym ciałem i psychiką.”
Zofia Słońska, Małgorzata Misiuna (1993) zdrowie jako „poddająca się zmianom zdolność zarówno do osiągania szczytu własnych możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych, jak i pozytywnego reagowania na wyzwania środowiska; zdrowie nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem umożliwiającym człowiekowi takie wykorzystywanie istniejących możliwości, aby życie ludzkie stało się lepsze, bogatsze i pełniejsze.”
Irena Heszen-Niejodek, Annabel K. Broome (1991), dla których zdrowie to „dostępna energia / ogólna zdolność do sprostowania wymaganiom i osiągnięcia celów życiowych, przy jednoczesnym uchronieniu się od chronicznego braku równowagi; zdrowie rozumiane jest jako poziom koncepcji życiowej jednostki.”
Kazimierz Dąbrowski (1989) określa zdrowie psychiczne jako „zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania i odkrywania coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego.”
Rene Dubosa (1970) – zdrowie to możliwość wykorzystania wszelkich możliwości – w ścisłym związku z tym, co jest kochane – „ziemią i wszystkimi jej cudownościami.”

W najnowszych dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia podkreśla się, że zdrowie jest:
1. wartością, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie z nim.
2. zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny; tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturalne, rozwijać się, osiągać odpowiedni poziom jakości życia.
3. warunkiem (środkiem) codziennego życia (a nie jego celem),umożliwiającym lepszą jego jakość, koncepcją, eksponującą korzyści (dobre samopoczucie, sprawność fizyczna), a nie negatywne skutki (choroby i zaburzenia).

Z przedstawionych wyżej rozważań wynikają praktyczne wnioski:
1. Zdrowie nie jest czymś stałym, danym raz na zawsze. Nie wystarczy go sobie życzyć, należy je zdobywać, podobnie jak zdobywa się wiedzę, zawód, dobra materialne itd.
2. Dobre zdrowie to większa szansa na sukces w szerokim znaczeniu tego słowa, w tym także materialny (sprawny i wydajny człowiek ma szansę na lepszą pracę).
3. Życie ludzkie przedłuża się, lecz sztuką jest zachować pełną sprawność i poczucie radości życia przez długie lata. Aby to osiągnąć, trzeba wcześnie „zainwestować” w swoje zdrowie i sprawność.

W kulturze Majów człowiek zdrowy to ten który żyje w harmonii ze sobą i z całym swoim otoczeniem i 8 jego elementów jego życia są w harmonii. Taką samą filozofię stosowali również Chińczycy.

Oto 8 elementów:
⋄ dobrobyt
⋄ rodzina
⋄ duchowość
⋄ praca
⋄ przyjaciele
⋄ kreatywność
⋄ relacje z innymi
⋄ sukces
Każdy który nie czuje się komfortowo z każdym z tych elementów, był uważany za człowieka który powinien pracować nad sobą aż do momentu osiągnięcia danej harmonii.
Światowa Organizacja Zdrowia ma raczej uproszczoną opinię na temat zdrowia człowieka.