Wykład 3 - 5.03.2015

Relacje: jednostka i środowisko

I. Środowisko jako kompleks warunków dla naturalnego wzrostu

Tak środowisko traktuje grupa przedstawicieli pedagogiki społecznej, która uważa, iż wychowanie człowieka polega na pielęgnowaniu jego naturalnego rozwoju, czyli na stwarzaniu mu warunków do jak najpełniejszego rozwinięcia wrodzonych cech i właściwości. Wspomaganie rozwoju jest więc możliwe wówczas, gdy z jednej strony odkryje się te cechy i z drugiej, gdy rozpozna się środowisko, usunie z niego te wszystkie składniki, które rozwojowi mogą zagrażać, które mogą go hamować lub wypaczać. Człowiek jest ujmowany całościowo jako jedność bio-socjo-kulturowa. Środowisko traktowane jest jako podłoże, z którego czerpie on niezbędne dla rozwoju składniki, takie jak: materię, energię i informację. Powinny one być dostarczane w jak najlepszym składzie i w najbardziej odpowiadającej formie.

Wyróżnić tu można dwa nurty psychopedagogiczny i socjopedagogiczny:
1. W nurcie psychopedagogicznym diagnozowaniem obejmuje się przede wszystkim potrzeby osób wspomaganych, ich umiejętności w zakresie przystosowania do środowiska, ich frustracje, lęki, niepokoje, czy wreszcie ich oczekiwania w zakresie różnych form pomocy.
Środowisko jest tu traktowane wąsko i utożsamiane sytuacją wychowawczą w układzie wychowawca-wychowanek, doradca-radzący się, wspomagający-wspomagany
Praktyczne wspomaganie rozwoju polega na zapewnieniu psychicznego wsparcia, ciepła, poczucia bezpieczeństwa. Powinno ono sprzyjać rozładowaniu napięć psychicznych i stresów. Prowadząc badania w tym nurcie dopracowano się katalogów potrzeb, uzyskano opisy wzorów osobowych wychowawców i wychowanków, sporządzono rejestry potrzeb, problemów, zachowań prospołecznych i kulturalnych.

2. Drugi nurt - socjopedagogiczny dokonuje diagnozy środowiska w aspekcie jego funkcji we wspomaganiu rozwoju wychowanków. Dokonuje się różnych pomiarów przy użyciu skali i mierników, aby udoskonalić funkcjonowanie środowiska tak, aby rozwój wspomaganego przebiegał bez zakłóceń.
W nurcie tym sporządzono obszerne opisy modelowych środowisk wychowawczych, jak i pojedynczych placówek i instytucji. Przyjmowano cały czas, iż najbardziej pożądanym dla życia rozwoju wychowanków byłoby środowisko naturalne, stąd analizowanie tych czynników, które zakłócają jego funkcjonowanie.
W tym podejściu wychowawca to promotor zmian środowiskowych, czasem ekspert, a czasem lider środowiska lokalnego lub inicjator akcji środowiskowych na rzecz podopiecznych.


II. Środowisko jako źródło bodźców stymulujących rozwój wychowanka

Jest to podejście pozytywistyczne, w myśl którego środowisko powinno dostarczać przewidzianej z góry i dobrze zdefiniowanej puli bodźców stymulujących i modelujących rozwój jednostek. Relacje między wspomaganym wychowankiem a środowiskiem mają charakter przyczynowo-skutkowy. Stąd też liczba, rodzaj i siła bodźców - stymulatorów rozwoju, decyduje o kierunku i rezultacie wychowania, czyli o poziomie rozwoju wychowanków.
Wg tego podejścia behawioralnego i inżynierii społecznej, człowiek jest istotą zewnątrzsterowną, całkowicie podatną na stymulujące lub blokujące go bodźce. Podstawowym celem diagnozy jest ocena poziomu rozwoju wychowanka w środowisku, określenie, które z czynników tego środowiska mają największy wpływ na rozwój zgodnie ze wzorem kulturowym, czy ideałem wychowawczym. Właśnie owo operowanie czynnikami znaczącymi powinno doprowadzić wychowawcę do celu, jakim jest wyposażenie wychowanka w cechy i właściwości zgodne ze wzorem kulturowym.
Pedagog społeczny, czyli praktyk musi zabiegać, aby środowisko dostarczało jak najwięcej pożądanych wzorów, sytuacji, zadań, ocen, zachęt, aby rozwój wychowanka przebiegał intensywnie i zgodnie z przyjętym ideałem.
Wspomaganie rozwoju odbywa się więc w specjalnie aranżowanych sytuacjach wychowawczych, często w warunkach zinstytucjonalizowanych. Cele, metody pracy, formy organizacyjne instytucji są z góry przewidziane i zaplanowane zgodnie z wizją modelową. O ile zwolennicy wspomagania rozwoju naturalnego popierali indywidualizm, to zwolennicy opcji pozytywistycznej podkreślają potrzebę wspólnego dobra i udziału w jego tworzeniu wszystkich członków społeczeństwa. O ile przy wspomaganiu naturalnym kładzie się nacisk na procesy pielęgnacyjne i opiekuńcze, o tyle zwolennicy ukierunkowanego rozwoju kładą nacisk na procesy uczenia się zachowań społecznych poprzez naśladownictwo wzorów i treningi.
Pedagog-praktyk to wzór do naśladowania, trener, animator i organizator sytuacji i zachowań społecznie pożądanych.


III. Środowisko jako układ społecznych interakcji świadomych podmiotów społecznych

W tej koncepcji zadaniem pedagoga społecznego nie jest koncentrowanie się na poznaniu struktury środowiska, analizowaniu podejmowanych czynności i zadań, lecz dążenie do zrozumienia, jakie znaczenie nadają jednostki swemu środowisku i występującym w nim zjawisku materialnym i niematerialnym (przepisom prawa, zwyczajom, obrzędom, mitom), jak postrzegają instytucje, organizacje i innych ludzi oraz jaką wartość przypisują zachodzącym w środowisku faktom, zdarzeniom i procesom.
W tym ujęciu rozwój jest procesem "stawania się" człowieka w trakcie rozwiązywania przez niego życiowych problemów. Całość działań jest społeczną interakcją, a jej sens sprowadza się do tego, że ludzie działając muszą brać pod uwagę zarówno okoliczności, które te działania mogą uniemożliwić, jak i te, które mogą je ułatwić. Jednym muszą stawić czoła, inne wykorzystać jako wspierające ich rozwój.
Pedagog społeczny oferuje swoją pomoc, która podlega ocenie wspomaganego. Jest to proces wzajemnego dopasowywania się doradcy i radzącego się, opiekuna i podopiecznego. Pedagog musi kierować się zbiorem zasad psychologicznych i etycznych otwarcie przedstawiać propozycje rozwiązań, jednak ich nie narzucać.

IV. Rodzina jako środowisko wychowawcze

V. Rodzina jako instytucja społeczna